در این نوشتار سعی دارم که به بررسی هنری و فنی فونتهای فارسی که در سالهای اخیر توسط طراحان جوان به دنیای حروف فارسی اضافه شده، بپردازم. مسلمن در برخی موارد فاکتورهایی که در نظر گرفته شده ممکن است سلیقه‌ای و بازتاب نظرات شخصی نگارنده باشد، اما در بیشتر موارد سعی شده با ارائه‌‌ی نمونه‌هایی به اثبات مدعا از طریق فنی و تکنیکی کمک شود.
برای این کار ۱۰ فاکتور مختلف را برای هر فونت در نظر گرفته و برای این که به هیجان بحث افزوده شود، هر فاکتور ۱۰ امتیاز دارد که در مجموع به فونت کامل و حرفه‌ای ۱۰۰ امتیاز کامل تعلق خواهد گرفت. تمام طراحان فونت چه آنها که فونتهایشان در این نوشته حاضر است و چه آنان که به هر دلیل امکان بررسی فونتهایشان را نداشته‌ام، می‌توانند نظرات تکمیلی خود را درباره‌ی فونت خود یا دیگر طراحان ارسال کنند. امید است که چنین نوشتارهایی بتواند به فضای باز نقد بیانجامد و علاوه بر پرداختن به جنبه‌های بسیار مثبت و پیشروی فونتهای فارسی موج نو، یاری‌گر بهتر و زیباتر شدنشان نیز باشد. این نوشتار همچنین به هیچ عنوان قصد بی‌احترامی یا کم‌ارزش تلقی کردن زحمات طراحان فونت فارسی را ندارد. در صورت بروز هر گونه اشتباه یا خطا در اطلاعاتی که در این نوشتار در باره‌ی فونتها منتشر شده است، لطفن به بنده اطلاع بدهید تا با نام شما به عنوان اصلاحیه منتشر شود.
در اینجا باید اشاره کنم که در این نوشتار به عنوان مثال به فونت دیبا اثر دامون خانجانزاده پرداخته نمی‌شود، چون هدف بررسی فونتهای مخصوص نشر رومیزی و نوشتار است، با نگاهی به امکان استفاده‌ی آنها در وب. (البته این فونتها می‌توانند وزن‌های مختلفی داشته باشند، اما همچنان باید فونتهای مخصوص متن باشند و نه صرفن تیتر.)
این فاکتورهای دهگانه عبارتند از:
۱- خوانایی در سایز کوچک
۲- وزن‌های متنوع
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی
۴- دو زبانه بودن
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات
۸- نوآوری
۹- زیبایی
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید
درباره‌ی فاکتور آخر باید اضافه کنم که دلیل بررسی رایگان، قابل خرید یا انحصاری بودن فونتها این است که در مجموع بتوانیم میزان در دسترس بودن فونتها را نیز بسنجیم. به همین دلیل در انتها هنگام جمع‌بندی امتیازات، یک بار کل ۱۰ فاکتور و امتیاز از ۱۰۰ و بار دیگر ۹ فاکتور بدون فاکتور دهم محاسبه خواهد شد. (در حالت دوم به تمام فونتها ۱۰ امتیاز فاکتور آخر خود به خود افزوده می‌شود.)
بررسی فونتها به ترتیب حروف الفبای لاتین و قرار گرفتنشان در لیست نرم‌افزارها، انجام می‌شود که تقدم و تاخری ایجاد نشود.
نکته: بنده هیچ سود و زیانی از برتری یا نقص احتمالی یک فونت، نخواهم برد و اسپانسر یا حامی فرد یا گروه خاصی هم نیستم. بنابراین این نوشتار مانند صدها نوشته‌ی مشابه که هر روز در سایت‌ها و نشریات سراسر دنیا منتشر و چاپ می‌شود، تنها بازتاب دهنده‌ی نظرات نویسنده است. گرچه همان طور که ذکر شد، تلاش شده به جز فاکتورهای «نوآوری» و «زیبایی» که می‌تواند از دید بینندگان مختلف متفاوت باشد در بقیه‌ی موارد مستندات از طریق «متن نمونه» یکسانی که در پوینت ثابت و نرم‌افزار واحد برای تمام فونتها به کار گرفته شده، ارائه شود.
فونت Harir:
این فونت توسط بهمن اسلامی طراحی شده است. حریر در وبسایت تایپو‌تِک برای خرید عرضه شده است. این فونت سعی دارد دید جدیدی و شسته‌ای به خط نسخ داشته باشد. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه زیاد خوب عمل نمی‌کند که در تصویر مشخص است. (۸/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت در ۶ وزن معمولی، بولد، معمولی کپشن، بولد کپشن، معمولی دیسپلی و بولد دیسپلی عرضه شده است.(۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
لیگچر «ریال» و «ـ» یا به اصطلاح تطویل، همچنین «أ» در این فونت طراحی نشده است. اعداد و نشانه‌ها به جز عدد «۶» تقریبن متناسب و بدون مشکل هستند. (۷/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌ها تقریبن با هم هماهنگ و به اصطلاح یک‌دست هستند. گلیف «م» کمی زاویه‌دار به نظر می‌رسد. (۱۰/۸)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت را به سختی می‌توان در فضای وب مورد استفاده قرار داد و در زمینه‌ی نشر رومیزی هم در اندازه‌های کوچک می‌تواند مشکل‌ساز باشد.(۵/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
در این مورد مشکلاتی وجود دارد که در تصویر نشان داده شده است. (۷/۱۰)
۸- نوآوری:
این فونت در این زمینه امتیاز متوسطی می‌گیرد. (۶/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۵/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت به صورت رایگان عرضه نشده است و برای استفاده از آن علاوه بر پرداخت مبلغی برای خرید، باید لایسنس متناسب جهت استفاده در امور تجاری مختلف تهیه کنید و چون فروشنده در خارج از کشور است، باید برای داشتن کل وزنها، مبلغ ۵۱۰ یورو (حدود ۲ میلیون تومان) تنها برای استفاده ۱ کاربر (پرینت و وب) بپردازید.(۱۰/۰)
امتیاز نهایی: ۶۶ از ۱۰۰ (۷۶ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای استفاده و دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را از این نشانی خریده و دانلود کنید:
https://tptq-arabic.com/fonts/harir
پیشنهاد: فونت حریر در ایران با قیمت مناسبی برای کاربر ایرانی نیز عرضه شود. آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. با توجه به دو زبانه بودن و داشتن وزن‌های متعدد، چنین امتیازی نشان از مشکلات زیاد این فونت دارد.
فونت IranSharp:
این فونت توسط مسلم ابراهیمی طراحی شده است. در این فونت طراح تلاش کرده که دید نویی به نسخ داشته باشد. این فونت در واقع در مرز بین یک فونت مخصوص فضای وب و نشر رومیزی در حال حرکت است. در ابتدا تصمیم داشتم به خانواده‌ی فونت ایران بپردازم، اما آقای ابراهیمی پیشنهاد دادند که به ایران‌شارپ که بر خلاف ایران هنوز در وضعیت بتا نیست پرداخته شود. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت هنوز وزن دیگری ندارد. اما طراح بنا دارد که وزن‌های اضافی مانند خانواده‌ی ایران را به آن بیافزاید.( ۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
گلیف‌هایی را نیافتم که در این فونت موجود نباشد. البته طراحی اعداد ۲ و ۳ و ۴ به نظر متفاوت از بقیه‌ی اعداد و بی‌تناسب با بقیه‌ی گلیف‌هاست. لیگچر «ریال» کمی فشرده است. (۸/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است و نکته‌ی جالب توجه آن موجود بودن گلیف‌های لاتین به تناسب و هموزن با گلیف‌های فارسی ست. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌ها به جز موارد خاصی کاملن هماهنگ هستند. گلیف‌های «ی»، «ل» و «م» پایانی کمی غریب هستند. (۸/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت می‌تواند در فضای وب نیز مورد استفاده قرار بگیرد. در این فونت تلاش شده مشکلاتی که خانواده‌ی ایران در خوانایی در وب و اپلیکیشن داشته‌اند رفع شود، اما هنوز ایران‌سنس بهتر عمل می‌کند.(۹/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه مشکلات کوچکی دارد که در تصویر مشخص است.(۹/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت ایران می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۸/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۷/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت به صورت رایگان عرضه نشده است و برای استفاده از آن علاوه بر پرداخت مبلغی برای خرید، باید لایسنس متناسب جهت استفاده در امور تجاری مختلف تهیه کنید. (۵/۱۰)
امتیاز نهایی: ۷۴ از ۱۰۰ (۷۹ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای استفاده و دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را از این نشانی خریده و دانلود کنید:
www.fontiran.com
پیشنهاد: وزن‌های جدید فونت ایران‌شارپ نیز عرضه شود. آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود.
فونت IranSans:
این فونت نیز همان طور که در بالا اشاره شد توسط مسلم ابراهیمی برای وب و اپلیکیشن طراحی شده است. تا پیش از ورود این فونت، طراحان سایت‌ها و وبلاگ‌ها و اپلیکیشن‌ها از فونتهای تاهوما یا یکان و این اواخر نسیم بهره می‌بردند. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه بسیار خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت در ۵ وزن مختلف اولترا لایت، لایت، ساده، مدیوم و بولد ارائه شده است. (۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
گلیف‌هایی را نیافتم که در این فونت موجود نباشد. (۱۰/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است و نکته‌ی جالب توجه آن موجود بودن گلیف‌های لاتین به تناسب و هموزن با گلیف‌های فارسی ست. حروف لاتین این فونت بنا بر نوشته‌ی طراح از روی فونت Roboto برداشته شده است. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت تقریبن هماهنگ هستند. (۹/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت به خوبی می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد. اما به دلیل طراحی مخصوص وب، به نظر می‌رسد برای استفاده در نشر رومیزی مناسب نیست که طراح هم به همین منظور خانواده‌ی فونت ایران را طراحی کرده است. (۶/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند، به جز موارد نادری که در آن فواصل بین حروف باعث سفیدی زیاد یا در هم رفتگی می‌شود. همچنین این فونت تا به حال چندین بار آپدیت شده است. (۸/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت ایران‌سنس می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۹/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. بی‌شک سایتهایی که از این فونت استفاده می‌کنند، خوانایی و جذب مخاطب بیشتری دارند.(۸/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت به صورت رایگان عرضه نشده است و برای استفاده از آن علاوه بر پرداخت مبلغی برای خرید، باید لایسنس متناسب جهت استفاده در امور تجاری مختلف تهیه کنید. (۵/۱۰)
امتیاز نهایی: ۸۵ از ۱۰۰ (۹۰ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای استفاده و دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را از این نشانی خریده و دانلود کنید:
www.fontiran.com
پیشنهاد: آپدیت جدیدی جهت بهبود فونتها ارائه شود. همچنین بسیار بهتر است که از سردرگمی خریداران فونتهای ایران کاسته شود. فروشگاه فونت ایران مانند فروشگاه‌های خارجی امکان پیش‌نمایش با متن دلخواه، پی‌دی‌اف، اطلاعات شفاف و دقیق درباره‌ی وزنها و ورژن‌های مختلف آپدیت شود. نیز به طور کلی خرید جداگانه‌ی فونت و لایسنس حذف شود. در این زمینه هم مانند سایتهای خارجی، کاربردهای مختلف یک فونت مانند پرینت، وب، سرور، ای‌بوک، اپلیکیشن و... با قیمت‌های مختلف در نظر گرفته شود و کاربر یک بار مبلغی را بپردازد. در حال حاضر کاربر (مخصوصن ایرانی) متوجه نمی‌شود که فونتها چرا پس از خریده شدن همچنان در دسترس نیستند. هیچ فروشگاه فونتی در دنیا به این شیوه، فونتهایش را عرضه نمی‌کند.
فونت Nika:
این فونت توسط صالح سوزنچی طراحی شده است. صالح مدتهاست که در حال اصلاح فونتهای قدیمی فارسی است و در واقع حرفه‌ی اصلی او کدنویسی است. او چندین فونت را نیز با توجه به تجربه‌ای که به دست آورده خود طراحی کرده است. از او این فونت را برای بررسی انتخاب کرده‌ام:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند. مشکل خاصی در این زمینه دیده نشد. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت تنها یک وزن دارد. ممکن است در آینده طراح به فکر اضافه کردن وزن‌های دیگر بیفتد.(۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
برخی از گلیف‌های اضافی در این فونت دیده نمی‌شود مانند > و < و ٪.البته تعدادشان زیاد نیست. اعداد و نشانه‌ها تقریبن متناسب و بدون مشکل هستند. (۷/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت فقط گلیف‌های زبان فارسی را در خود دارد و با تغییر زبان کیبورد مجبور می‌شوید که فونتتان را تغییر بدهید. (۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌ها تقریبن به خوبی با هم هماهنگ و به اصطلاح یک‌دست هستند. (۱۰/۹)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد و در زمینه‌ی نشر رومیزی هم خود را تا سطح بالایی برساند، گرچه ممکن است حالت خاص حروف، کمی از مقبولیت این فونت برای استفاده در روزنامه یا کتاب بکاهد.(۷/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
در این مورد هم تقریبن مشکلی مشاهده نشد. (۹/۱۰)
۸- نوآوری:
فونت نیکا امتیاز متوسطی در این زمینه دریافت می‌کند. (۶/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۷/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت آزاد است. برای استفاده از این فونت نیاز به پرداخت مبلغی نیست، اما شما می‌توانید در صورت تمایل به میزان دلخواه از طراح یا طراحان فونتهای آزاد حمایت کنید. نیکا از طریق گیت‌هاب طراح قابل دانلود است. (۱۰/۱۰(
امتیاز نهایی: ۶۵ از ۱۰۰ (۶۵ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای استفاده و دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را از این نشانی دانلود کنید:
https://github.com/font-store/font-nika
پیشنهاد: وزن‌های بیشتری برای فونت نیکا عرضه و دو زبانه شود. آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. با این اقدامات نیکا به راحتی به امتیازهای خیلی بالاتری می‌رسد.
فونت Omid:
این فونت توسط امید امامیان طراحی و پس از فروخته شدنِ حقوقش با نام «جام جم» در سازمان صدا و سیما مورد استفاده قرار گرفته است. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه بسیار خوب عمل می‌کند.(۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت در ۴ وزن مختلف اولترا لایت، لایت، ساده و بولد ارائه شده است. شاید بتوان وزن بولد این فونت را در واقع مدیوم دانست که البته این یک نظر شخصی است. به طور کلی میزان افزایش تیرگی در چهار وزن مختلف کمتر از میزان معمول به نظر می‌رسد.(۱۰/۹)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
گلیف‌هایی را نیافتم که در این فونت موجود نباشد. لیگچر «لا» در این فونت کمی غریب است و نیز «ریال» نیز در نرم‌افزارهای گرافیکی با مشکل همپوشانی گلیف‌ها مواجه می‌شود.(۹/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است و نکته‌ی جالب توجه آن موجود بودن گلیف‌های لاتین به تناسب و هموزن با گلیف‌های فارسی ست. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت کاملن هماهنگ هستند.طراحی گلیف‌های این فونت مصداق بارز «سهل و ممتنع» بودن طراحی فونت است. به نظر می‌رسد که بسیار ساده است و سالهاست که آنها را دیده‌ایم و در عین حال شبیه هیچ فونت دیگری نیست و این یک موفقیت بزرگ است.(۱۰/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت به خوبی می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین به راحتی قابلیت استفاده در نشر رومیزی را نیز دارد. (۱۰/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه بی‌نقص عمل می‌کند. البته به هنگام اتصال گلیف‌های «ر»، «ز»، «ژ» و مانند اینها به حروف پس از خود به نظر می‌رسد که فاصله بین حروف بسیار کم است و کلمات یکسره خوانده می‌شوند.(۹/۱۰)
۸- نوآوری
با توجه به موارد گفته شده، خانواده‌ی فونت امید می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۱۰/۱۰)
۹- زیبایی
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. تناسب، توازن و روانی خاصی که این فونت به متن و تایپوگرافی حاصل از آن می‌دهد، مثال‌زدنی و منحصر به فرد است.(۱۰/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت تا کنون چه به صورت رایگان و چه برای خرید عرضه نشده است و استفاده از آن محدود به سازمان صدا و سیما و متعلقات آن است. (۰/۱۰)
امتیاز نهایی: ۸۷ از ۱۰۰ (۹۷ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را در سایت صدا وسیما مشاهده کنید:
www.irirb.ir
پیشنهاد: آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. ای کاش که این فونت فروخته نشده بود و همه می‌توانستند از آن استفاده کنند!
فونت Milad:
این فونت توسط رضا بختیاری‌فرد طراحی شده و شاید مابین فونتهای سریف و سن‌سریف حرکت می‌کند. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه بسیار خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت بنا به گفته‌ی طراح، در ۱۰ وزن مختلف ارائه شده است. (۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
گلیف‌هایی را نیافتم که در این فونت موجود نباشد. لیگچر «ریال» و عدد «۵» در این فونت کمی غریب است و برخی گلیف‌ها موجود نیستند.(۷/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت فقط گلیف‌های زبان فارسی را در خود دارد و با تغییر زبان کیبورد مجبور می‌شوید که فونتتان را تغییر بدهید. (۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت تقریبن هماهنگ هستند، به جز گلیف‌های «ح»، «ع» و همسان‌هایشان که به نظر می‌آید کمی شکستگی هندسی دارند و «ع»ها که در تناسب فرمی با «ح»ها نیستند. (۱۰/۸)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت به خوبی می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین به علت طراحی خوب قابلیت استفاده در نشر رومیزی را نیز دارد. (۱۰/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه مشکلاتی دارد که در تصویر بهتر دیده می‌شود. عمده‌ی مشکلات مربوط به اتصالات «ز» و «ا» و «ه» و «لا» می‌شود. (۵/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت میلاد می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۹/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۹/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت تا کنون چه به صورت رایگان و چه برای خرید عرضه نشده است. البته طراح فونت در پروفایل بیهنس خود امکان خرید از طریق ایمیل را به صورت محدود فراهم کرده است.(۳/۱۰)
امتیاز نهایی: ۷۱ از ۱۰۰ (۷۸ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را در پروفایل بیهنس طراح مشاهده و در صورت تمایل خریداری کنید:
https://www.behance.net/gallery/۹۲۳۶۱۷۱/_
پیشنهاد: این فونت به طور عمومی برای خرید و به صورت دو زبانه عرضه شود. آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود.
فونت Novin:
این فونت توسط هیربد لطفیان برای بانک اقتصاد نوین طراحی شده و شاید این اولین بار باشد که بانکی در کشور به طور کامل از یک خانواده‌ی فونت بهره می‌برد. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه بسیار خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت تنها یک وزن دارد.(۱۰/۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
معدودی از گلیف‌ها در این فونت موجود نیستند که در تصویر مشخص است. (۹/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است و نکته‌ی جالب توجه آن موجود بودن گلیف‌های لاتین به تناسب و هموزن با گلیف‌های فارسی ست. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت کاملن هماهنگ هستند، به جز گلیف»۵» که به نظر می‌آید کمی شکستگی هندسی دارد.(۹/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت به خوبی می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین به علت طراحی خوب قابلیت استفاده در نشر رومیزی را نیز دارد. (۱۰/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند. البته در مواردی فواصل بین حروف در هنگام اتصالات تنظیم نشده و زیاد یا کم می‌شود. همچنین محل اتصال حروف در نرم‌افزارهای گرافیکی درست همپوشان نمی‌شود که در تصویر قابل مشاهده است.(۸/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت نوین می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۸/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۸/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت تا کنون چه به صورت رایگان و چه برای خرید عرضه نشده است و استفاده از آن محدود به بانک اقتصاد نوین و متعلقات آن است. (۰/۱۰)
امتیاز نهایی: ۷۲ از ۱۰۰ (۸۲ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را در سایت بانک اقتصاد نوین مشاهده کنید:
http://www.enbank.ir/Site.aspx
پیشنهاد: آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. وزن‌های بیشتری طراحی شود. فونت دو زبانه طراحی شود. متاسفانه امکان مطرح کردن پیشنهاد عرضه‌ی این فونت جهت خرید وجود ندارد.
فونت Saman:
این فونت توسط رضا سالاری‌فر برای بانک سامان طراحی شده است. این شاید دومین بانکی باشد که از یک فونت اختصاصی بهره می‌برد! با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت احتمالن در ۲ وزن ارائه شده است. (متاسفانه اطلاعات من در این زمینه کامل نیست و امیدوارم که در صورت اشتباه بنده را اصلاح کنند.)(۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
این فونت تنها از گلیف»أ» پشتیبانی نمی‌کند. لیگچر «ریال» به نظر متعلق به فونت دیگری ست.(۹/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است، اما اعداد لاتین را هم فارسی تایپ می‌کند. (۱۰/۹)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت به جز «ع» و «ح» و همسان‌هایشان، هماهنگ هستند و حالتی تقریبن کالیگرافیک در انتهایشان دارند.(۱۰/۹)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد اما به نظر می‌رسد برای نشر رومیزی مناسب‌تر است که این احتمالن مقوله‌ای سلیقه‌ای خواهد بود. (۹/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه مشکلاتی دارد که در تصویر بهتر دیده می‌شود. (۶/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت سامان در این زمینه امتیاز خوبی می‌گیرد. (۹/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۶/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت تا کنون چه به صورت رایگان و چه برای خرید عرضه نشده است و استفاده از آن محدود به بانک سامان است. (۰/۱۰)
امتیاز نهایی: ۷۷ از ۱۰۰ (۸۷ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را در سایت بانک سامان مشاهده کنید:
https://www.sb۲۴.com
پیشنهاد: آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. متاسفانه امکان مطرح کردن پیشنهاد عرضه‌ی این فونت جهت خرید وجود ندارد.
فونت Vazir:
این فونت توسط صابر راستی کردار طراحی شده است. صابر بدون هیچ سابقه و آموزشی در زمینه‌ی طراحی فونت ۶ تایپ‌فیس مختلف طراحی کرده است که فونتهای خوبی هستند. از میان این فونتها، وزیر را انتخاب کرده‌ام که با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه بسیار خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت در ۴ وزن لایت، ساده، مدیوم و بولد ارائه شده است. (۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
این فونت گلیف‌های متعددی را پشتیبانی نمی‌کند که در تصویر بهتر مشاهده می‌شود. (۱۰/۵)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت فقط گلیف‌های زبان فارسی را در خود دارد و با تغییر زبان کیبورد مجبور می‌شوید که فونتتان را تغییر بدهید. (۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت کاملن هماهنگ هستند، به جز گلیف «م» که به نظر می‌آید کمی انحنا دارد و اندکی غریبی در «ـهـ» نیز دیده می‌شود.(۹/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت به خوبی می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد. ممکن است که کمی برای نشر رومیزی مناسب نباشد که احتمالن مقوله‌ای سلیقه‌ای خواهد بود. (۸/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه بی‌نقص عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت وزیر می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۸/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۸/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت آزاد است. برای استفاده از این فونت نیاز به پرداخت مبلغی نیست، اما شما می‌توانید در صورت تمایل به میزان دلخواه از طراح یا طراحان فونتهای آزاد حمایت کنید. وزیر از طریق گیت‌هاب طراح قابل دانلود است. این فونت همچنین تحت لایسنسی قرار دارد که می‌تواند تغییر داده شده و توسط شخص دیگری مجددا طراحی و تکمیل شود. (۱۰/۱۰(
امتیاز نهایی: ۷۸ از ۱۰۰ (۷۸ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای استفاده و دیدن گلیف‌های کامل می‌توانید این فونت را در صفحه‌ی گیت‌هاب طراح دانلود کنید:
http://rastikerdar.github.io/vazir-font/
پیشنهاد: آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. خیلی خوب است اگر این فونت نیز به صورت دو زبانه عرضه شود.
فونت Vije:
این فونت توسط دامون خانجانزداه طراحی شده است. در کمال احترامی که برای این طراح حروف شناخته شده‌ی کشورمان داریم و از آثار و راهنمایی‌های ایشان بوده که فونتهای متعددی طراحی و روانه‌ی دنیای حروف فارسی شده، در بسیاری موارد این فونت مرا متعجب و در دیگر مواقع به یاد فونت Courier New می‌اندازد! با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند، اما مشکلاتی هم به هنگام خوانده شدن در فضای وب دارد. (۹/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت در ۲ وزن ارائه شده است.(۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
این فونت برخی از گلیف‌ها را پشتیبانی نمی‌کند. لیگچر «ریال» ، «۵» و «۸» به نظر غریب می‌آیند.(۷/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت فقط گلیف‌های زبان فارسی را در خود دارد و با تغییر زبان کیبورد مجبور می‌شوید که فونتتان را تغییر بدهید. (۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت تقریبن هماهنگ هستند، به جز گلیف‌های «ی»، «و»، «ـَع»، «م»، «ر» و همسان‌هایش که به نظر می‌آید کمی در خود فرو رفته اند یا کش آمده‌اند.(۵/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد اما به نظر می‌رسد برای نشر رومیزی مناسب‌تر است که این احتمالن مقوله‌ای سلیقه‌ای خواهد بود. (۶/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه مشکلات فراوانی دارد. در برخی فواصل حروف به علت کشیده بودن گلیف‌ها، سفیدی زیاد دیده می‌شود و در موارد دیگر حروف در هم می‌روند. (۵/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت ویژه در این زمینه امتیاز متوسطی می‌گیرد. (۵/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۵/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
استفاده از این فونت محدود به مدرسه آزاد ویژه است. اما در عین حال در بسته نرم‌افزاری قلم برتر نیز فروخته می‌شود. در نتیجه برای استفاده کاربر باید ابتدا قلم برتر را خریداری کند، سپس هر کدام از وزن‌های این فونت را جداگانه بخرد.(۱/۱۰)
امتیاز نهایی: ۵۳ از ۱۰۰ (۶۳ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس)
برای دیدن گلیف‌های کامل، می‌توانید این فونت را از این نشانی خریده و دانلود کنید:
http://maryamsoft.com/product/fontshop/main/damoon/w_vije-light-htm/
پیشنهاد: آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. زبان دوم برای فونت طراحی شود.
سلب مسئولیت: فونتهای رایگان از منابعی که در بالا نوشته‌ام و دیگر فونتها صرفن جهت نگارش این مقاله از منابع مختلف گردآوری شده است و نگارنده هیچ گونه تغییر و تحولی در فونتها نداده و نخواهد داد، نیز فایل هیچ کدام از این فونتها و منابعشان به هیچ عنوان منتشر نخواهد شد. تمامی این فونتها به جز فونتهای ایران‌شارپ و ایران‌سنس، بدون لایسنس مشخص و اطلاعات شرایط استفاده بودند و تا لحظه‌ی انتشار این نوشتار در ۱۳۹۵/۴/۱۲ در هیچ سامانه‌ای در داخل کشور، به عنوان اثر هنری یا نرم‌افزار به ثبت نرسیده بودند. چنانچه این فونتها مشمول قوانین حمایتی هم می‌شدند، می‌دانیم که استفاده‌ی تحقیقاتی در مورد آثار هنری بنا بر ماده ۷ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب مجلس، هیچ گونه منع قانونی ندارد:
ماده ۷ - نقل از اثرهایی که انتشار یافته است و استناد به آنها به مقاصد ادبی و علمی و فنی و آموزشی و تربیتی و به صورت انتقاد و تقریظ با ذکر‌مأخذ در حدود متعارف مجاز است.
تصمیم داشتم که به فونتهای «شرق» و «متن» که به ترتیب در روزنامه‌های «شرق» و «ایران» استفاده می‌شوند و طراحشان آقای مسعود محمدزاده هست هم بپردازم که متاسفانه ایشان حتا از ارسال تصویر یا PDF با متن نمونه بدون ضمیمه‌ی کامل فونت (Embedded Subset) هم به این دلیل که حقوق فونت را واگذار کرده‌اند، خودداری کردند. در حالی که هر روز چنین فایل‌هایی در سایت روزنامه‌های شرق و ایران برای دانلود قرار داده می‌شود، دقیقن معلوم نیست که مشکل ارسال تصویر چه بوده؟ ارسال تصویر از حروف یک فونت، معمولن هیچ گاه جزو مفاد قراردادها نیست، کما اینکه تمام سایتهای حرفه‌ای فروش فونت در دنیا، به شما اجازه‌ی دیدن تمام گلیف‌ها و نوشتن متن دلخواه با حروفشان را می‌دهند، ولو فونت صدها دلار قیمت داشته باشد. به هر حال شاید هم این یک نوع قرارداد جدید ایرانی است!
به هر حال با توجه به بررسی فایل‌های PDF این روزنامه‌ها باید عرض شود که به احتمال زیاد امتیاز این دو فونت که تقریبن شبیه هم هستند حدود ۵۰ تا ۶۰ ( ۶۰ تا ۷۰ بدون در نظر گرفتن فاکتور قیمت و لایسنس) می‌باشد که تاثیری در نتیجه‌ی نهایی امتیازات ما نخواهد داشت. (این فونتها دو زبانه نیستند، امکان خریدشان وجود ندارد، گلیف‌های «ی»، «ر»، «م»، همسان‌های «ب» و «ح» در آنها منحنی و زوایه‌دار است، همچنین در فاکتور نوآوری و زیبایی هم نمره‌ی متوسطی دریافت خواهند کرد.) اما با این وجود، به دلیل این که بررسی از روی فایل‌های روزنامه بود، تصمیم گرفتم که نتیجه را در نمودار قرار ندهم.
همچنین جهت دریافت نمونه متن به آقای بهمن اسلامی طراح فونت «حریر» هم پیام ارسال شد که ایشان جواب پیام را ندادند! خوشبختانه سایت فروشنده‌ی فونت، ادب و نزاکت بیشتری از ایشان داشتند. بعضی دیگر از دوستان هم به محض شنیدن خبر نگارش مقاله، در صدد فروش فونت بر آمدند! متاسفانه رفتارهای معمول ایرانی!
در پایان امیدوارم چنانچه هر بخش از اطلاعات ارائه شده،ناقص و یا به طور کلی اشتباه بوده، طراحان عزیز به بنده اطلاع بدهند.
فارغ از مباحث امتیازدهی، حرکت‌های بسیار خوب و رو به رشدی در جامعه‌ی فونت فارسی در حال انجام است و می‌توان برای اولین بار کمی به آینده امیدوار بود. مورد مهم اما مبحث کپی‌رایت و حقوق طراح و نحوه‌ی فروش این فونتها و مقوله‌ی لایسنس است که متاسفانه هنوز در بین کاربران ایرانی جا نیفتاده است. حتا طراحان هم در هنگام خروجی گرفتن فایل‌هایشان به لایسنس توجهی نمی‌کنند که می‌تواند به راحتی به کابران امکان کپی و استفاده از فونتها را بدهد. نمی‌توان فقط به اخلاق و مرام کاربران اتکا کرد که اگر چنین بود قوانین سفت و سخت کپی‌رایت در جوامع مترقی به تصویب نمی‌رسید. از فونتهای قدیمی که گذشت و هم‌اکنون فونتهای میترا، جلال، نازنین، فردوسی، یکان، ترافیک،... هزاران هزار صاحب و مالک دارند که با کمی تغییر در آنها، دوباره منتشرشان می‌کنند و حتا در برخی مواقع تمایل به فروش فونت جدیدشان دارند که گیج‌کننده و عجیب است. نباید فراموش کنیم که البته گام اول، قانونگذاری درست در این زمینه است و سپس فرهنگ‌سازی و صد البته برخوردار شدن از فروشگاه‌های فونت حرفه‌ای که بانک فونت و همچنین لایسنس برای استفاده در موارد مختلف پرینت، وب، اپلیکیشن، سرور، ای‌بوک، رسانه‌های تصویری و... را به طور دقیق و قانونی تنظیم و در هنگام خرید، شرایط استفاده و لایسنس‌ها و کپی‌رایت اثر را ضمیمه کرده و کاربر را مطلع کنند. تمام اینها تنها نقطه‌ی آغاز است...
شهاب سیاوش
